β) Η επαναστατική προοπτική

Σύμφωνα με τα όσα εκτέθηκαν προηγουμένως, η επαναστατική προοπτική είναι συνυφασμένη με το είδος του απελευθερωτικού αγώνα που έχει επιλεγεί και προωθείται. Συνεπώς, η επαναστατική προοπτική καθορίζεται από το κατά πόσον ο απελευθερωτικός αγώνας είναι εθνικός, αντιαποικιακός, αντιιμπεριαλιστικός, αντικαπιταλιστικός, αναρχικός, κ.λπ.

Τόσο η επανάσταση όσο και η επαναστατική προοπτική συνιστούν αφηρημένες έννοιες που δεν μπορούν να βρουν τόπο για να σταθούν παρά μόνο στις περιπτώσεις που μειωθούν σε τέτοιο σημείο ώστε να πάρουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Υλοποιούνται, δηλαδή, ως μέσα μιας προοπτικής, ενός σκοπού με τα οποία έχουν μια ορισμένη σχέση και που δεν μπορούν να τα υπερκαλύψουν.

Ως εκ τούτου η χρησιμοποίηση του γενικού όρου «επαναστάτης» είναι κενή περιεχομένου εφ' όσον δεν προσδιορίζεται η επιδίωξη που υπάρχει. Είναι αλήθεια πως σε περασμένες εκατονταετίες (19ος αιώνας) υπήρχε σε ορισμένους κύκλους αγωνιστών και αναρχικών μια ταύτιση του όρου επαναστάτης με τον όρο αναρχικός. Αυτό όμως δεν ίσχυσε ούτε και τότε σε όλες τις περιπτώσεις.

Ο όρος αυτός μοιάζει με ένα κάδρο όπου ο καθένας καλείται να τοποθετήσει με τη φαντασία του ή με τις επιθυμίες του την εικόνα που αυτός θεωρεί πως ταιριάζει. «Μα υπάρχει κάτι καλύτερο και δημιουργικότερο από αυτό;», θα πουν μερικοί. Κι όμως. Ούτε δημιουργικό, ούτε καλύτερο είναι η συνένωση πάνω στην κενότητα και η εικονολατρεία χωρίς εικόνισμα. Επειδή, έρχεται σύντομα ο καιρός όπου οι αοριστίες θα βρεθούν αντιμέτωπες με σοβαρά προβλήματα και τότε είναι που ξεδιπλώνεται η γύμνια των κάθε είδους βασιλέων.

Υπάρχουν, όμως, ακόμα πιο σοβαρές καταστάσεις από την γύμνια. Είναι οι περιπτώσεις όπου πίσω από αφηρημένες έννοιες κρύβονται ή κατασκευάζονται, –με επαναλαμβανόμενες πρακτικές διαχωρισμού, φανατισμού, ιδεοληψίας και καιροσκοπισμού–, οι χειρότεροι όροι. Σε τέτοιας μορφής διαδικασίες, που δεν έχουν καμία σχέση με την διεργασία της ολικής απελευθέρωσης, εκείνο που παρατηρείται είναι μια διαρκής μετατόπιση θέσεων και απόψεων. Ένας εκλεκτικισμός και κάποια εφευρήματα, με πομπώδεις ρητορείες προσπαθούν να καλύψουν τα απύθμενα κενά. Η πολιτική τεχνική του προσεταιρισμού, του εντυπωσιασμού και η διαφήμιση είναι τα συνήθη υποκατάστατα με τα οποία επιχειρείται πολλές φορές να δοθεί παράταση στο προ-ορισμένο τέλος της μη προοπτικής.

Για να μην επεκταθούμε περισσότερο. Άτοπη και ανούσια είναι η ορολογία επανάσταση. Το ίδιο ισχύει και για τον όρο επαναστατική προοπτική. Όσοι δεν κρύβουν τις προθέσεις τους και δεν προσπαθούν να ψαρέψουν θολώνοντας τα νερά δηλώνουν ξεκάθαρα αυτό που θέλουν και για το οποίο αγωνίζονται και προσδιορίζουν με σαφήνεια τους στόχους τους, από τους οποίους διαφαίνεται ο ολικής ή περιορισμένης στόχευσης απελευθερωτικός χαρακτήρας της δράσης τους. Σε πλήρη, μάλιστα, διαφοροποίηση από την ολική απελευθέρωση βρίσκεται η περιορισμένη στόχευση η οποία αποδίδεται πολύ σωστά με τον όρο ΑΝΑΤΡΟΠΗ, που δεν σημαίνει μια διεργασία για την πλήρη καταστροφή των εξουσιαστικών σχέσεων, των μηχανισμών και των κάθε είδους δομών, αλλά την αντικατάστασή τους. Η επανάσταση, για παράδειγμα, του 1821 στον ελλαδικό χώρο παρά το γεγονός πως είχε μικτά χαρακτηριστικά στο τέλος κατέληξε στην αντικατάσταση της Οθωμανικής εξουσίας από μία άλλη.

Θα πρέπει, επίσης, να ειπωθεί πως η ανύψωση του όρου επανάσταση σε βάθρο ανάλογο με αυτό κάποιας θεότητας αποκαλύπτει μια άλλη πραγματικότητα απ' αυτή που επιχειρείται να παρουσιαστεί. Στην προκειμένη περίπτωση το μέσον που είναι η επανάσταση γίνεται σκοπός. Δεν έχει σημασία αν παρ' όλα αυτά γίνεται επίκληση της πολυμορφίας των κοινωνικών αγώνων ή της πολύμορφης δράσης (για τις απόψεις εκείνες που βγάζουν σπιθουράκια στο άκουσμα της λέξης κοινωνία). Στην πράξη υπάρχει πλήρης άρνηση της πολυμορφίας, από τη στιγμή που αποδίδεται κυριαρχικός ρόλος σε ένα μέσο, είτε αυτό είναι όρος (όπως η επανάσταση) είτε υλικό αντικείμενο (όπως η βόμβα, το πιστόλι ή και τα δύο). Η εξειδίκευση και ο διαχωρισμός είναι δύο καταστάσεις ανταγωνιστικές προς την ολική απελευθερωτική προσπάθεια.

Ας ξαναγυρίσουμε στην πολυμορφία των κοινωνικών πρακτικών (ή κατ’ άλλους πολύμορφη δράση). Τα μέσα που επιλέγονται από όσους αγωνίζονται για την ολική απελευθέρωση και έχουν ως άμεση προτεραιότητα την αναρχική επανάσταση, εκτός του ότι πρέπει να εφαρμόζονται με τρόπο που να αναδεικνύει τον σκοπό, είναι απαραίτητο να τους αποδίδεται η ίδια σημασία. Κι αυτό χρειάζεται να γίνεται επειδή, ανεξάρτητα από την ισχύ που έχουν, δεν μπορούν από μόνα τους να οδηγήσουν στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Αλλά υπάρχει και ο σοβαρότερος λόγος, σύμφωνα με τον οποίο δεν μπορούν να υπόκεινται σε εμπορευματική κοστολόγηση.

Μπορούμε, τώρα, να αναφερθούμε σε ένα τουλάχιστον παράδειγμα από τη σύγχρονη ιστορία των κοινωνικών αγώνων. Τρακατρούκες ή όχι, οι βομβιστικές επιθέσεις στη διάρκεια της δικτατορίας δεν θα μπορούσαν να συνταράξουν το κράτος και το καθεστώς όπως η μεγάλη εξέγερση του Νοέμβρη του 1973. Χωρίς να υποβαθμιστεί η σημασία αυτών των ενεργειών, θα πρέπει να επισημανθεί η μεγάλη αλήθεια πως οι προκηρύξεις, οι διαδηλώσεις, οι κινητοποιήσεις, οι ανοιχτές και κλειστές οργανωτικές προσπάθειες, οι βίαιες πρακτικές είχαν την ίδια σημασία σε σχέση με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Καμία από μόνη της δεν είναι ικανή να φέρει κάποιο καθοριστικό αποτέλεσμα, ενώ αντίθετα όλες μαζί αλληλοσυμπληρώνονται.

Και για να μην απεραντολογήσουμε, ένα μυδραλιοβόλο μπορεί να έχει κάποια αποτελέσματα σε μια οδομαχία αλλά είναι ανίσχυρο απέναντι σε ένα τεθωρακισμένο άρμα μάχης, το οποίο, όμως, μπορεί κάλλιστα να εξουδετερωθεί από τη χρήση βόμβας μολότωφ, ενώ -για να δώσουμε μία ακόμα προέκταση του παραδείγματος- μια αντιαρματική ρουκέτα δεν μπορεί να γίνει αποτελεσματική αν ο χειριστής της δεν καλύπτεται πίσω από ένα φυσικό ή τεχνητό οδόφραγμα και εάν δεν υπάρχουν κάποια επί μέρους μέσα για την εκτόξευσή της, κ.ο.κ.

Μετά από τα όσα εκτέθηκαν σε σχέση με την κενότητα του όρου επαναστατική προοπτική, μέσω του οποίου με την γενικότητα και την αφαίρεση επιδιώκεται σε πολλές περιπτώσεις να κατασκευαστεί μια ομπρέλα που έρχεται να ενεργήσει με εξουσιαστικό τρόπο απέναντι στις διάφορες απελευθερωτικές πρωτοβουλίες και διεργασίες, εύκολα γίνεται προσδιορίσιμος ο δρόμος, το μέσο και η άμεση στόχευσή μας: μιλάμε ανοιχτά και ξεκαθαρισμένα για αναρχική προοπτική ή, με μια άλλη διατύπωση, για μία πλευρά του απελευθερωτικού αγώνα που, με βάση την αναρχική θεώρηση και πράξη, συμβάλλει στην υλοποίηση της ολικής απελευθέρωσης (την αναρχία) χρησιμοποιώντας ΚΑΙ το μέσο της επανάστασης.

Από εδώ αναδεικνύεται η πραγματική διάσταση, σύμφωνα με την οποία η αναρχία εμπεριέχει το επαναστατικό μέσο και δεν υπερκαλύπτεται, ούτε προσδιορίζεται, από αυτό. Επομένως δεν χρειάζεται να της επιδοθεί ο προσδιορισμός της «επαναστατικής». Τέτοιου είδους χαρακτηρισμοί οδηγούν στην σκέψη πως όσοι προβαίνουν σε τέτοιες διακηρύξεις, ή δεν έχουν κατανοήσει την ουσία της αναρχικής θεώρησης ή πως έχουν βουτηχτεί μέσα στο εξουσιαστικό τέλμα της αριστερής και αριστερίστικης λογικής.

Είναι αυτή η λογική της πρωτοπορίας και της πρωτοκαθεδρίας που σαφώς είναι ανταγωνιστική προς την αναρχία. Ακόμα πιο δυσάρεστο είναι το ότι παραπέμπει ευθέως στην κουραστική και απογοητευτική ρητορεία περί επαναστατικής και μη αριστεράς, επιθετική και μη, επαναστατικού και ρεφορμιστικού κόμματος κ.ο.κ. Εννοείται πως η προσφυγή σε τέτοιες ρητορείες σχετίζεται όχι απλά με πολιτικές αλλά με πολιτικάντικες και σπεκουλάντικες μεθοδεύσεις. Πρόκειται για τετριμμένες και παιδιάστικες, αλλά και βαθύτατα εξουσιαστικές λογικές (ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου προβάλλονται συνειδητά) μέσω των οποίων επιχειρείται ο διαχωρισμός της αναρχίας σε επαναστατική και μη.

Με τέτοιους τρόπους προσπαθούν οι «χρήστες» του επαναστατικού προσδιορισμού να ανακηρύξουν τους εαυτούς τους ως καθαυτό επαναστάτες. Φαίνεται πως με αυτού του είδους τις διακηρύξεις επιχειρείται να οικειοποιηθεί το μη οικειοποιήσιμο. Αυτά συμβαίνουν συνήθως όταν υπάρχει απουσία οράματος. Αυτήν την απουσία έρχεται να επισκευάσει όπως-όπως η τεχνική της οικειοποίησης και η κακότεχνη λογοκλοπία.

Όσοι προκρίνουν εξουσιαστικές λύσεις χρησιμοποιώντας ταμπέλες θέλουν να αποπροσανατολίσουν και να θαμπώσουν την κριτική σκέψη. Μια πινακίδα που πίσω της υπάρχει η εξουσιαστική και διαχωριστική λογική και πρακτική. Τέτοια τεχνάσματα και μεθοδεύσεις δεν είναι πρωτόγνωρα. Έχουν χρησιμοποιηθεί περίτεχνα από το τάγμα των Ιησουιτών και δεν έχουν σχέση με τα κακότεχνα ιδιοσκευάσματα της νεωτερικής εποχής. Άλλωστε, οι καιροί της Ιησουίτικης δόξας έχουν παρέλθει. Η ιστορία μάς έχει διδάξει και οι φωτοβολίδες που προσπαθούν να εντυπωσιάσουν στο σήμερα δεν έχουν παρά την φευγαλέα διάρκεια και επίδραση που ανταποκρίνεται στην «ουσία» τους.

Σε ό,τι αφορά την λογοκλοπία και την τεχνική προβολή λέξεων και εννοιών, είναι χαρακτηριστικό πως υπάρχει απουσία εμβάθυνσης στα διάφορα ζητήματα και διαστρέβλωση της εμπειρίας που υπάρχει. Η αδυναμία κατανόησης των νοημάτων και της ουσίας που έχει διερευνηθεί και κατανοηθεί μέσα από τις εμπειρίες των αναρχικών αγώνων και αποτελούν τα απαύγασμα των όσων έχουν πρωτογενώς εκφραστεί. Ο αντιγραφέας είναι δύσκολο έως αδύνατο να παρακολουθήσει όλο το βάθος αυτής της εμπειρίας. Κι αυτή είναι η καλή όψη του πράγματος. Η κακή είναι όταν έχει κατανοήσει και επιδιώκει να αλλοιώσει μέσω του εντυπωσιασμού και της παραχάραξης εννοιών. Η θαυμαστή ενότητα του αναρχικού λόγου και η καθαρότητα των στόχων είναι αλήθεια πως ενοχλεί αφάνταστα μόνο εκείνες τις πλευρές που έχουν ιδιοτελείς και εξουσιαστικές επιδιώξεις.

Ο συνετός αγωνιστής, ο αναρχικός, δεν αυτοδιαφημίζεται. Προσπαθεί να κάνει κατανοητή στον κόσμο την ουσία των λέξεων και των εννοιών που χρησιμοποιεί και δεν προσπαθεί να παραπλανήσει με φανφάρες. Στέκεται απέναντι στα γεγονότα απολιτικά και το εννοεί. Κι αυτή η στάση βρίσκεται σε αντίθεση με εκείνες τις πρακτικές που κάνουν πολιτική μέσα από την χρήση μιας (δήθεν) απολιτικής φρασεολογίας και ρητορείας.

Ο σπεκουλάντης, ο κερδοσκόπος δηλαδή, είναι ένας κουτοπόνηρος –στην ουσία αδαής και απλά διαχειριστής λέξεων– που είναι ενδεχόμενο να ακούσει μια φράση στο δρόμο, στο καφενείο ή σε μια δημόσια συζήτηση και να σπεύσει να την κοτσάρει στο κενό οράματος μανιφέστο του, νομίζοντας πως δεν θα γίνει αντιληπτός.

Πολλές φορές μάλιστα δημοσιοποιεί γρήγορα το κατασκεύασμά του περιχαρής και πιστεύοντας πως ο χρόνος είναι κέρδος. Συμπεριφέρεται σαν τον ανταγωνιστή εμποράκο που νομίζει πως αν απλώσει πρώτος τον πάγκο του σε κάποια λαϊκή αγορά θα πουλήσει την πραμάτεια του πιο εύκολα και ακριβότερα.

Όμως, ο χρόνος είναι κάτι χωρίς πραγματικό νόημα. Και αν στην επίγεια πραγματικότητα χρησιμοποιείται σαν μέσο καταπίεσης, η ανθρωπότητα γνωρίζει πως τα ρολόγια και οι χρόνοι δεν είχαν κανενός είδους αξία πριν από εκατόν πενήντα χρόνια. Επειδή τότε –και ακόμα παλιότερα– οι άνθρωποι δεν πορεύονταν ούτε ζούσαν με τη σημερινή έννοια του χρόνου, αλλά βρίσκονταν κάπως πιο κοντά στην κίνηση του φυσικού είναι.

Από την αναρχική επαναστατική σκοπιά όλα αυτά δεν μπορούν παρά να θεωρηθούν απλά παρωνυχίδες. Όμως, η πληρότητα του λόγου που εκφράζεται μας ωθεί στο να μην παραλείπουμε να αναφερθούμε και σε τέτοια θέματα με βάση την ολικότητα, η οποία όχι μόνο πρέπει να εμπλουτίζεται αλλά και να παραμένει αδιατάρακτη από κάθε άποψη, αλλά και επειδή το εξουσιαστικό περιβάλλον έχει πάντα τη δυνατότητα να προβάλει τα λύματα σαν ιαματικό υγρό.

Ακόμα, χρειάζεται να ξέρουμε πως η ΣΥΝΘΕΣΗ, η ΕΝΟΤΗΤΑ και η ΑΡΜΟΝΙΑ λόγου, της θεώρησης και των μέσων που συνοδεύουν την αναρχική πρακτική συνιστούν και το ΟΛΟ. Αυτές είναι οι σημαντικές έννοιες που διατρέχουν το σύνολο των συντιθεμένων καταστάσεων, οι οποίες προοιωνίζουν το ανεξούσιο μέλλον.

Συσπείρωση Αναρχικών

Δημοσιεύτηκε στη ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΕΘΡΙΑΣ, φύλλο 100, Δεκέμβριος 2010

Το Β΄Μέρος ΕΔΩ